Một tấm bia bên Trung Quốc kể về chiến dịch Bắc phạt của Thái uý Lý Thường Kiệt nước Nam ta

Nguyễn Văn Tấn

• Tạm dịch:

“Năm Tây Ninh thứ tám thời Bắc Tống (1075), để chống lại cuộc xâm lược của đội quân 80.000 người của nhà Lý ở Giao Chỉ (nay là một phần của Việt Nam), Tô Giám đã dẫn 50.000 binh lính và thường dân trong thành một mình bảo vệ Ung Thành, với chủ nghĩa anh hùng “chính nghĩa của ta không chết trước quân thù”, Tô Giám dù bại trận đã dẫn 36 người trong gia đình tự thiêu chết vì nước.

Sau khi khôi phục Ung Thành, Tống Thần Tông đã phong cho Tô Giám làm “Tứ Đô sứ quân” và truy tặng “Trung Dũng”. Năm 1920 (1920), nhân dân địa phương lập bia “Tống Sử Trung Dũng công” tại nơi gia đình Tô Giám tử vì đạo. Phạm vi bảo vệ là 3 mét về phía bắc và phía nam của khu di tích hiện có (bao gồm cả phần tiếp xúc), và phần mở rộng về phía đông và phía tây trong phạm vi 10 mét; khu vực xây dựng và kiểm soát: đường ranh giới của khu vực bảo vệ là được sử dụng làm đường cơ sở và phần mở rộng nằm trong phạm vi 20 mét.”

• Lời bình:

Tô Giám là tướng giỏi của nhà Tống, chỉ là Đại Việt ta thủa ấy có hai cụ Lý Thường Kiệt và Tôn Đản đều là những chiến tướng cự phách!

• Tống Sử chép:

“Nhà Tống chuẩn bị đánh Đại Việt, lấy Thẩm Khởi làm Tri Quế Châu. Vì thế Khởi tích cực huấn luyện thổ binh, thu góp thuyền chở muối nhằm xây dựng thủy quân, ngăn cấm mậu dịch giữa hai nước. Năm Hi Ninh thứ 4 (1071), triều đình lấy Giam làm Hoàng thành sứ, Tri Ung Châu.

Tô Giám dò biết tình hình, lần lượt gởi thư cho Khởi và người thay thế Khởi là Lưu Di, đề nghị khôi phục mậu dịch, nhằm hòa hoãn mối quan hệ ngày càng khẩn trương của hai nước, không có kết quả, ngược lại còn bị trách mắng là dị nghị, cấm không được nói nữa. Năm thứ 8 (1075), thái úy Đại Việt là Lý Thường Kiệt tiến vào nước Tống, chiếm các châu Khâm, Liêm, phá được 4 trại của Ung Châu.

Giám nghe tin quân Đại Việt đến, duyệt quân châu được 2800 người, triệu các thuộc hạ cùng người có tài trong quận, trao cho phương lược; tập hợp bộ đội, chia khu vực cho họ tự phòng thủ. Dân chúng kinh sợ tan chạy, Giam đem hết của cải trong kho quan và nhà mình ra mà bảo họ rằng: “Khí giới của ta đã đủ, lương thực không thiếu, nay giặc đã đến gần thành, nên cố thủ để chờ ngoại viện. Nếu một kẻ nhấc chân, thì mọi người sẽ dao động, hãy nghe theo lời ta, ai dám bỏ trốn sẽ bị tội chết.”

Có Đại hiệu Trạch Tích ngầm ra thành, bị bắt chém làm gương, do vậy mọi người khiếp sợ. Con Giam là Tô Tử Nguyên làm Quế Châu tư hộ, nhân việc công đem theo vợ con đến thăm cha, muốn trở về thì địch đến. Giam nghĩ rằng khó lòng giải thích cặn kẽ, ắt bị hiểu lầm quan giữ thành lại đưa gia đình ra khỏi thành, bèn sai một mình Tử Nguyên ra đi, giữ vợ con của anh ta lại. Giam tuyển dũng sĩ đẩy thuyền ra đánh trả, giết được 2 tướng của quân Nam.

Ung Châu bị vây, Giám đêm ngày đi lại úy lạo tướng sĩ, kéo Thần tý cung bắn quân Việt, giết được rất nhiều. Ban đầu Giam cầu cứu Lưu Di, Di sai Trương Thủ Tiết đi cứu, nhưng Thủ Tiết dừng lại không tiến. Giam lại gởi thư sáp cáo cấp với Đề điểm hình ngục Tống Cầu, Cầu nhận thư thì kinh sợ phát khóc, đốc thúc Thủ Tiết. Thủ Tiết sợ hãi, dời đồn sang Đại Giáp Lĩnh, về giữ Côn Lôn Quan, bất ngờ gặp quân của Đại Việt, không kịp bày trận, toàn quân bị diệt. Quân Đại Việt bắt được lính Bắc, dùng lợi ích dụ dỗ, sai làm Vân thê, lại đào hầm để vượt qua hào, lấy vải hoa che đậy, đều bị Giam đốt sạch.

Quân Việt lấy túi đất đắp vào chân thành, chẳng mấy chốc cao đến vài trượng, từ đó trèo vào. Thành bị hãm, Giam vẫn lãnh đạo binh sĩ bị thương, gắng sức chiến đấu, nhưng không địch nổi, bèn nói: “Ta có nghĩa không chết trong tay giặc.” Giam quay về trị sở, giết cả nhà 36 người, lấp kín trong huyệt, rồi tự thiêu. Quân nhà Lý tìm thây ông không được. Thành bị hạ, quân Đại Việt giết hơn 5 vạn dân, cứ 100 thây chất làm một đống, cả thảy 580 đống; kéo sụt thành 3 châu để lấp sông.

Tống Thần Tông nghe tin Giam chết, thương tiếc, tặng Phụng Quốc quân tiết độ sứ, thụy là Trung Dũng, ban cho một tòa phủ đệ ở kinh đô, 10 khoảnh ruộng công ở quê nhà, cho phép gia đình tự chọn.

Vào lúc thành sắp bị hãm, Giam căm phẫn Thẩm Khởi, Lưu Di gây hấn với nhà Lý rồi không cứu giúp, muốn dâng sớ tranh luận, nhưng đường sá không thông, bèn kể tội hai người, yết bảng ở chợ để triều đình nghe biết. Nhà Tống đổ triệt trách nhiệm cho Khởi, Di, biếm Khởi làm Dĩnh Châu đoàn luyện phó sứ, an trí Dĩnh Châu, Di làm Quân Châu đoàn luyện phó sứ, an trí Tùy Châu.

Con trưởng là Tô Tử Nguyên được làm Tây đầu cung phụng quan, Các môn chi hậu. Đế triệu kiến Tử Nguyên, nói rằng: “Ung Châu nhỏ bé nhờ cha của khanh coi giữ, nếu cũng như Khâm, Liêm dễ dàng bị phá, thì giặc thừa thắng đột kích, Quế, Tượng khó mà bảo toàn. Xưa Trương Tuần, Hứa Viễn lấy Tuy Dương che chắn Giang, Hoài, so với cha của khanh, cũng không hơn được.” Tử Nguyên được đổi thụ Điện trung thừa, Thông phán Ung Châu.

Các con thứ Tử Minh, Tử Chánh, cháu nội Quảng Uyên, Trực Ôn cùng chết với Giam, đều được khen tặng.

Người Ung Châu lập từ đường thờ Giam, sau đó lại tôn ông làm thành hoàng, từ đường đổi làm miếu thành hoàng. Trong niên hiệu Nguyên Hữu thời Tống Triết Tông, miếu được ban tấm biển Hoài Trung.”

(Nguồn: Tống Sử)

nguồn Phạm Viết Đào ‘s phê tê bốc