Toàn cảnh “bức tranh” tiến sĩ Việt Nam

TP – Theo thống kê của Bộ Khoa học và Công nghệ, Việt Nam hiện nay có khoảng trên 24.000 tiến sĩ. Trong khi đó, số liệu của Bộ GD&ĐT cho thấy năm học 2016-2017 vừa qua, cả nước có 16.514 giảng viên ĐH có trình độ tiến sĩ. Bộ GD&ĐT cũng vừa được Chính phủ phê duyệt ngân sách 14.000 tỷ đồng để đào tạo 9.000 tiến sĩ tiếp nối đề án 911. Vậy bức tranh tiến sĩ của Việt Nam hiện nay và trong vòng 10 năm nữa sẽ ra sao?

PGS.TS Nguyễn Văn Nhã: Đào tạo 9.000 tiến sĩ, đừng làm một nhát mà nghìn tỷ đổ điĐào tạo khắt khe, tiến sĩ ở Mỹ nhận lương hàng trăm nghìn USDĐào tạo tiến sĩ, đi theo hướng nào?

Bài học của tham vọng

Theo báo cáo của Bộ GD&ĐT, đề án 911 (đào tạo tiến sĩ cho các cơ sở giáo dục ĐH, CĐ) được thực hiện từ năm 2010 đến năm 2020. Mục tiêu cơ bản của Đề án là tăng cường quy mô và chất lượng đào tạo tiến sĩ cho giảng viên các trường ĐH, CĐ  phấn đấu đến năm 2020 đào tạo bổ sung được ít nhất 20.000 tiến sĩ, trong đó đào tạo khoảng 10.000 tiến sĩ theo phương thức đào tạo toàn thời gian ở nước ngoài, 10.000 tiến sĩ theo phương thức đào tạo ở trong nước, 3.000 tiến sĩ theo phương thức đào tạo phối hợp. Đề án đã được khởi động từ tháng 8/2011, bắt đầu tuyển sinh từ năm 2012 và dừng tuyển sinh kể từ năm 2018. Như vậy, với thời gian tuyển sinh kéo dài 7 năm (2012 – 2018), Việt Nam đặt mục tiêu tuyển sinh được 23.000 nghiên cứu sinh để đào tạo tiến sĩ. 

Mục tiêu như thế nhưng kết quả trong quá trình thực hiện  đề án được Bộ GD&ĐT cho biết, đối với cả 3 phương thức đào tạo trong nước, phối hợp và toàn thời gian tại nước ngoài, trong 5 năm triển khai từ 2012-2016, Đề án 911 đã và đang đào tạo 3.819 nghiên cứu sinh (sau khi đã trừ số bỏ học), chỉ đạt 16,6%, trong đó có 800 người đã tốt nghiệp trở về nước công tác tại các trường ĐH, CĐ. Tổng kinh phí đã chi của đề án 911 là 1.534,534 tỷ đồng.  

Chương trình nhiều nhưng ĐH không được lợi

Theo báo cáo của Bộ GD&ĐT, tính bình quân, mỗi năm cả nước đào tạo được khoảng hơn 1.000 tiến sĩ, trong đó giảng viên các trường ĐH, CĐ chỉ chiếm khoảng 1/3.  

Ngoài đào tạo ở trong nước, Bộ GD&ĐT cũng như các Bộ ban ngành khác cũng có đề án đào tạo tiến sĩ phục vụ cho nguồn nhân lực của ngành. Vừa qua, Chính phủ nhiều nước đã tăng số lượng học bổng cho công dân Việt Nam, cụ thể Nga tăng dần từ hơn 400 suất/năm lên 1.000 suất/năm vào năm 2018; Hungary tăng từ 40 suất/năm lên 100 suất/năm. Hàng năm, Việt Nam nhận được tổng cộng khoảng 1.000 – 1.200 suất học bổng để đào tạo đại học và sau đại học tại các nước. Từ năm 2008-2016 các chương trình học bổng Hiệp định đã đào tạo được 1.385 tiến sĩ, trong đó tỷ lệ giảng viên chiếm khoảng 70%. 

Đề án 322/356 là chương trình học bổng đầu tiên sử dụng ngân sách Nhà nước để Bộ GD&ĐT chủ động kế hoạch gửi cán bộ đi đào tạo ở nước ngoài cho những ngành mà Việt Nam đang cần. Đến nay, Đề án đã đào tạo được 2.256 tiến sĩ, trong đó có khoảng 1.300 tiến sĩ là giảng viên của các cơ sở giáo dục ĐH.

Đề án “Cử cán bộ đi đào tạo tại Liên bang Nga theo Hiệp định Xử lý nợ của Việt Nam với Liên bang Nga” (gọi tắt là Đề án Xử lý nợ)  được sử dụng khoảng 50 triệu USD để cử công dân Việt Nam đi đào tạo. Trong đó, 17 triệu USD dành cho việc cử cán bộ đi đào tạo tại Liên bang Nga, 33 triệu USD được sử dụng để cử cán bộ đi đào tạo tại một số nước khác. Đề án Xử lý nợ 33 triệu USD đã thực hiện và cử cán bộ đi học tại nhiều nước phương Tây và đã cơ bản hoàn thành, dừng tuyển sinh từ năm 2011. Đề án đã cử được 1.028 người đi học ở các nước và đào tạo được 08 tiến sĩ.

Đề án Xử lý nợ 17 triệu USD được chính thức thực hiện từ năm 2004. Tính đến năm 2011 đã cử được 527 lưu học sinh đi đào tạo tại các cơ sở giáo dục ĐH của Liên bang Nga. Đến nay, Đề án đào tạo được 527 người trong đó có 98 tiến sĩ.

Chương trình Công nghệ sinh học và Thủy sản của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn giai đoạn 2006 -2010 với số lượng  đào tạo mới 60 – 80 tiến sĩ, ngoài ra còn có các đối tượng khác. Hiện nay Đề án đã cử được 168 người đi học tiến sĩ và trong đó giảng viên có trình độ tiến sĩ là 70 người. 

Theo Quyết định phê duyệt của Chính phủ, đến năm 2010 Chương trình phải đào tạo được 50 – 60 tiến sĩ, 200-300 thạc sĩ, 300-500 kỹ thuật viên và đào tạo lại 50 cán bộ có trình độ cử nhân trở lên. Tuy nhiên đến nay, Chương trình này mới gửi đi đào tạo tại nước  ngoài được 5 tiến sĩ trong đó không có giảng viên nào. 

Đề án “Đào tạo, bồi dưỡng nhân lực văn hóa nghệ thuật ở nước ngoài đến năm 2030” của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch với mục tiêu đào tạo 300 cử nhân, 180 thạc sĩ, 50 tiến sĩ, 40 người có trình độ trung cấp và bồi dưỡng ngắn hạn cho khoảng 360 người là giảng viên, giáo viên, nghiên cứu viên, học sinh, sinh viên… Hiện tại Đề án mới đang tuyển sinh để cử người đi đào tạo tại nước ngoài. 

Cùng với Bộ GD&ĐT, các Bộ ngành khác cũng có chương trình đào tạo tiến sĩ. Tuy nhiên, để phục vụ giảng dạy trong các trường ĐH không nhiều. 

2018-2025: Các trường ĐH cần bổ sung gần 36.000 tiến sĩ

Nghị quyết số 14 của Chính phủ về “Đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006 – 2020” đã chỉ ra rằng, đến năm 2020 có ít nhất 35% giảng viên có trình độ tiến sĩ. Tỷ lệ này có thể thấy rất khiêm tốn so với thế giới. Năm học 2016-2017, số lượng giảng viên  có trình độ tiến sĩ là 16.514 người (chiếm 22,7%). Do số lượng giảng viên có trình độ tiến sĩ không đạt được tỷ lệ theo dự kiến, Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020 của Thủ tướng Chính phủ đã điều chỉnh, theo đó, dự kiến phấn đấu đến năm 2020 đạt 25% giảng viên ĐH và 8% giảng viên CĐ là tiến sĩ.

Bộ GD&ĐT cũng đã thực hiện khảo sát đối với các cơ sở giáo dục ĐH Việt Nam về nhu cầu phát triển đội ngũ giảng viên có trình độ tiến sĩ giai đoạn 2018-2025 và kết quả khảo sát nhu cầu đào tạo trong nước là 21.404 người, ở nước ngoài 14.468. Như vậy tổng số giảng viên có trình độ tiến sĩ cần bổ sung trong giai đoạn 2018 – 2025 là khoảng gần 36.000 người.

NGHIÊM HUÊ

Trần Đăng Khoa: Chúng ta có quá nhiều tiến sĩ, thạc sĩ giấy

• 13:04 30/07/2017

Trần Đăng Khoa

• Nhà thơ Trần Đăng Khoa cho rằng nếu cứ chạy theo hình thức, hoặc tuyển người theo kiểu mua danh bán chức, việc đưa đất nước lên đỉnh cao chỉ có được ở trong mơ.Nhà thơ Trần Đăng Khoa rất quan tâm đến giáo dục và đào tạo và viết rất nhiều về lĩnh vực này. Gần đây, trên báo chí, ông có chia sẻ việc quan tâm đến: “Về công tác đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho người dân, nhất là lao động trẻ, có một thực tế đáng buồn khi ngành lao động đi khảo sát. Có em tốt nghiệp trường cao đẳng ra không tìm được việc làm phù hợp phải đi phục vụ ở quán cà phê hay có cử nhân đại học làm ở quán massage. Đây là thực tế có thật khi nhiều em không tìm được việc làm theo ngành nghề được đào tạo”.– Thưa nhà thơ Trần Đăng khoa, thực tế nhiều tiến sĩ, thạc sĩ còn không kiếm được việc làm, phải đi xuất khẩu lao động. Chúng ta đang chảy máu chất xám rất nghiêm trọng. Ông nghĩ sao về vấn đề này?– Tôi nghĩ chúng ta không nên quan trọng hóa vấn đề. Việc bưng bê phục vụ trong các nhà hàng là rất bình thường. Ở các nước trên thế giới, đến thủ tướng còn đi xe buýt tới công sở. Ngay từ năm 1979, tôi có dịp qua Bungari, nhà thơ nổi tiếng thế giới Blaga Đimitrova, (sau này bà còn là phó tổng thống) tiếp tôi trong một quán ăn bình dị.Một ông bồi bàn comple cà vạt rất lịch sự bê thức ăn đến cho chúng tôi. Qua Blaga, tôi biết ông ấy là Bộ trưởng Bộ Văn hóa, không phải bộ trưởng về hưu, mà bộ trưởng đương kim. Ngày chủ nhật nghỉ, ông ấy làm bồi bàn. Rất vui vẻ. Ông ấy còn tỏ ra vô cùng hãnh diện được làm người phục vụ. Đặc biệt, ông ấy còn cúi rạp đầu xuống để cảm ơn khi khách hàng bo cho một nê va hay mấy xu lẻ. Ở các nước khác họ thế đấy. Còn ở nước mình làm quan rồi thì cứ tưởng mình là vua, nên không xuống làm dân được nữa.Ảnh minh họa: VOV. Nhiều tiến sĩ, thạc sĩ, thậm chí cả cử nhân không phải vua, nhưng nhiều người cũng cứ tưởng mình là vua, nên đi bưng bê nhà hàng, hay đi xuất khẩu, nói theo ngôn ngữ bình dân là làm cu li cho nước ngoài thì lại ta thán là nước mình đang chảy máu chất xám nghiêm trọng, rằng Nhà nước không biết trọng dụng nhân tài.Làm bất cứ nghề gì mà có được đồng tiền chân chính cũng đều quý cả. Nhưng điều chúng ta cũng cần bàn cho rành mạch là người có đỗ đạt mà đi làm lao động chân tay có phải là chảy máu chất xám không? Có phải tiến sĩ nào, thạc sĩ nào, cử nhân nào, thậm chí đến cả giáo sư, tiến sĩ nữa cũng đều là “chất xám” cả không? Tôi có thể cay đắng mà nói rằng chất lượng đào tạo của chúng ta rất kém.Tôi từng là quản lý, làm giám đốc ở một kênh truyền hình, từng tuyển quân, đã nhận các cháu đến thử việc. Nhiều cháu có bằng đỏ, điểm học rất cao, nhưng không phải cháu nào cũng làm được việc. Thậm chí, có cháu còn không biết gì, viết một câu cũng không gãy gọn.Các cháu đến thử việc ở chỗ tôi, tôi chỉ thấy học sinh tốt nghiệp ở ba trường là biết việc, có cháu rất thạo việc, thạo chứ chưa phải đã giỏi, đó là Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Đại học Sân khấu – Điện ảnh và Đại học Sư phạm. Sinh viên tốt nghiệp Đại học Sư phạm vững hơn, cả viết và nói. Có cháu dẫn chương trình rất hoạt nhưng tôi lại không nhận được, vì các cháu học sư phạm.Trong quy chế, chỉ nhận người có bằng ở trường báo chí, trường sân khấu – điện ảnh và Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Quy định thế, đành chịu. Tôi rất tiếc mà không làm khác được. Sau này theo dõi, thấy các cháu giỏi mà bị loại ấy cũng không phải thất nghiệp. Các cháu đều làm cho các công ty nước ngoài, lương cao hơn, đời sống cũng dễ chịu hơn.Có cháu khoe: “Chúng cháu rất hạnh phúc vì được là chính mình. Không phải e dè, cũng không phải khôn khéo, giữ kẽ, lấy lòng từ các anh chị tổ trưởng, trưởng phòng trở lên. Tết cũng không phải thăm hỏi quà cáp”.Các cơ quan nhà nước thường cứng nhắc lại cứ phải chiều như thế. Nhiều cháu vào làm, phải đào tạo lại, mà phải mất mấy năm mới làm được việc, mà cũng chỉ tầm tầm, không xuất sắc. Các cơ quan báo chí khác cũng thế. Không phải phóng viên nào cũng thạo việc. Tôi nói thạo việc chứ chưa phải là giỏi. Giỏi hiếm lắm.Vì thế, tôi rất ngại trả lời phỏng vấn các báo. Không phải mình trốn tránh, mà mình rất ngại phải ngồi viết lại những điều mình đã nói với phóng viên, khi xem lại bài phỏng vấn. Có cháu, tôi phải bảo, chú không có thời gian đọc lại, nên nói rất chậm để cháu ghi. Thế mà khi đọc lại trên báo, mình vẫn ngượng vì câu cú rất lộn xộn. Ý nọ xọ ý kia. Một tư duy không mạch lạc, nếu không nói là đầu óc không bình thường. Bài đưa in mà không xem lại thì nguy vô cùng.Những cháu có bằng giỏi hay thạc sĩ mà viết còn như thế thì tất sẽ phải đi bưng bê thôi. Bây giờ vào đâu người ta cũng phải thử việc cả. Không làm được đúng nghề đào tạo thì phải làm nghề khác. …– Nhưng chúng ta cũng rất mừng là có rất nhiều người có trình độ cao.– Điều ấy cũng chẳng nói được gì cả, nếu không có thực chất. Hiện nay, chúng ta có quá nhiều tiến sĩ giấy, thạc sĩ giấy, cử nhân giấy. Điều sai lầm này bắt đầu từ quan niệm phải phải phổ cập tiến sĩ. Thế là tiến sĩ xuất hiện ùn ùn.Theo con số thống kê của Bộ Khoa học Công nghệ, hiện nay, cả nước có 24.300 tiến sĩ và hơn 101.000 thạc sĩ. Ấy là con số thống kê năm 2006. Bây giờ sau mười năm, chắc con số còn lớn hơn rất nhiều. Với con số học giả lớn như thế nhưng hàng năm số lượng các bài báo được đăng trên các tạp chí khoa học danh tiếng trên thế giới thì chỉ đếm không hết trên 5 đầu ngón tay, còn thấp hơn các nước trong khu vực, thậm chí còn ít hơn số lượng các bài báo khoa học của một trường đại học ở Nhật Bản hay Hàn Quốc.Theo ông Nguyễn Khắc Hùng, nguyên chuyên viên đối ngoại, Học viện Hành chính Quốc gia, thì hiện nay, số người có trình độ tiến sĩ ở Việt Nam cao gấp 5 lần Nhật Bản. Nhưng chỉ tính riêng trong ngành công nghiệp, Việt Nam vẫn chưa tự sản xuất ra được một cái đinh ốc. Đến cái kim vẫn chưa làm ra được, phải nhập của nước ngoài. Các lĩnh vực khác cũng thế.Trong khi hàng ngày, chúng ta vẫn có hàng nghìn sáng chế. Có người làm ra cả máy nông cụ 5 trong 1, rồi rất nhiều máy móc công cụ khác giúp bà con nông dân sản xuất đỡ vất vả, cực nhọc. Có điều tất cả nhà sáng chế đó, không có ai là tiến sĩ, thạc sĩ, hay giáo sư, mà chỉ là những nông dân thất học, có người chỉ lớp 5, lớp 7. Nghĩa là họ còn chưa có cả bằng tốt nghiệp phổ thông. Thế thì chúng ta đào tạo ra quá nhiều tiến sĩ, thạc sĩ để làm gì?Gần đây, có tỉnh còn công bố chiến lược cán bộ công chức với mục tiêu đến năm 2020 phấn đấu 100% cán bộ khối chính quyền có trình độ tiến sĩ. Bây giờ, ông cán bộ nào đưa danh thiếp cũng thấy có chức danh tiến sĩ. Và tiến sĩ, theo nghĩa thông thường, đó là nhà khoa học. Đã là nhà khoa học thì phải có những phát minh.Còn ở ta, tiến sĩ cho dù có đang làm việc gì đi nữa, công tác nghiên cứu khoa học đối với họ chắc chắn không phải việc trọng yếu. Bởi, hiện nay, Việt Nam được xếp vào nước có nhiều tiến sĩ nhất trong khu vực nhưng nghiên cứu khoa học lại nằm trong nhóm thấp nhất Đông Nam Á.Chúng ta vẫn thiếu các công trình khoa học có tầm cỡ khu vực và ít các sáng chế. PGS.TS Phạm Bích San, Phó tổng thư ký Liên hiệp Các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA), cho biết: “Số giáo sư, tiến sĩ chúng ta nhiều nhất Đông Nam Á nhưng không có trường nào được đứng trong bảng xếp hạng 500 ĐH hàng đầu thế giới”.– Tại sao lại có hiện trạng đáng buồn như vậy?– Vì chúng ta quá trọng hình thức mà không đi vào thực chất. Ngày xưa, để xây dựng bộ máy nhà nước phong kiến, các bậc vua chúa thường tuyển chọn người tài bằng các cuộc thi. Đề thi do vua ra, bài làm của các thí sinh đều luận bàn những vấn đề lớn, ở tầm quốc gia. Căn cứ kết quả của cuộc thi mà chọn ra những ông trạng, ông nghè, rồi tùy theo tài năng của từng người mà bổ nhiệm các chức sắc.Bây giờ, giá như chúng ta cũng tuyển chọn những người tài để bổ nhiệm chức vụ cán bộ bằng các cuộc thi như thế. Đề thi cũng là những vấn đề vĩ mô ở tầm quốc gia. Ví như làm thế nào để chống được tham nhũng. Giải pháp xóa ùn tắc và hạn chế tai nạn giao thông. Những kế sách chấn hưng đất nước. Bảo vệ trọn vẹn chủ quyền lãnh thổ. Giải quyết những vấn đề phức tạp ở Biển Đông, rồi đối nội, đối ngoại…Bằng cách làm cổ xưa như Trái Đất ấy, biết đâu, chúng ta sẽ tìm được rất nhiều người tài vẫn còn lẩn khuất ở trong dân.– Thì chúng ta cũng đã thi công chức đó thôi.– Có thi và tôi cũng đã viết bài ca tụng. Nhưng rồi sau mới biết có nơi thi cũng chỉ là hình thức hợp thức hóa việc tuyển chọn đã được định sẵn. Vì thế chất lượng cán bộ vẫn không cao. Bây giờ ở tỉnh nào cũng có đài truyền hình. Nếu muốn chọn được người tài thực chất thì hãy công khai hóa các cuộc thi tuyển công chức trên các kênh truyền hình trực tiếp để dân giám sát, rồi dân sẽ ra tình huống cho các thí sinh xử lý. Có thế mới biết được chính xác người được tuyển chọn thực chất là như thế nào.Còn nếu cứ chạy theo hình thức, hoặc tuyển người theo kiểu mua danh bán chức vì một lợi ích cỏn con, lợi ích cá nhân của một người hay một nhóm người, thì đất nước không thể khá lên được, cũng không thể thoát được đói nghèo. Việc đưa đất nước lên đỉnh cao chỉ có được ở trong mơ.Cử nhân không có việc làm vì đổ xô vào đại họcTheo TS Phạm Mạnh Hà, nhiều cử nhân ra trường thất nghiệp gây lãng phí cho xã hội. Ông Đỗ Văn Giang cho rằng học nghề hoàn toàn có thể xin được việc ổn định. http://vov.vn/blog/tran-dang-khoa-chung-ta-co-qua-nhieu-tien-si-giay-thac-si-giay-653160.vov
• Theo Song Yên / VOV
  •