• Tái diễn tình trạng lừa đảo bán sâm Ngọc Linh giả ở Tây Nguyên 
• Sâm Ngọc Linh chưa kịp nổi tiếng đã bị hàng giả phá hoại
• Cứu sâm Ngọc Linh thoát khỏi nguy cơ tuyệt diệt
• Bi hài chuyện sâm Ngọc Linh 
• Sâm Ngọc Linh đang dần tuyệt chủng

Măng-rơi là cửa ngõ dẫn vào vùng sâm Ngọc Linh. Nơi này là địa phận giáp ranh giữa 2 huyện Đắk Tô và Tu-mơ-rông của tỉnh Kon Tum. Bầm dập chinh phục Măng-rơi, mới thấy thương cho vùng đất trong quá khứ từng được ví là “Vương quốc Xê-đăng” hùng mạnh ngổn ngang nhiều dấu lặng. Không như lời rao của cánh dân buôn, ở Măng-rơi, chúng tôi chẳng tìm thấy củ sâm Ngọc Linh nào? Chỉ thấy nhiều, rất nhiều đứa trẻ lem luốc lầm lũi trong gió trong sương với đôi chân… to bè, bê bết sình đất và lắm khi tóe máu đang vật lộn với miếng cơm manh áo!

Đường lên Măng-rơi.

1. Thật không may, bây giờ đang là mùa mưa trên đất Tây Nguyên nên hành trình đến với Măng-rơi của chúng tôi khá khó khăn. Từ trung tâm huyện Đắk Tô – cách Sài Gòn gần 700km – muốn vào vùng sâm Ngọc Linh, nhất định phải đi qua tỉnh lộ 676 vượt đèo Măng-rơi. Con xe Min-khơ của anh chàng A Lâm dù đã được đôn dzên, xoáy nòng vậy mà khi giáp mặt với Măng-rơi, đã phải nhiều lần “bò”, lắm lúc phải chựng lại với những đoạn đèo dốc  đứng!

A Lâm là người Xê-đăng, nguyên quán tại xã Tê Xăng, là một xã xa xôi cách trở của huyện Tu-mơ-rông. A Lâm lấy vợ là người Cadong ở xã Bờ Y của huyện Ngọc Hồi, và hiện sinh sống tại thị trấn Đắk Tô. Gần 3 năm trước, trên hành trình đi theo dấu sâm Ngọc Linh từ rừng xuống phố, tôi gặp A Lâm tại một quán nước ở gần Hạt Kiểm lâm huyện Tu-mơ-rông.

Bận ấy, A Lâm cho biết có người quen ở thành phố Pleiku nhờ tìm sâm Ngọc Linh chính hiệu núi rừng Tu-mơ-rông để hỗ trợ điều trị ung thư bao tử. A Lâm nhận lời ủy thác, mất hơn tuần lễ về quê nhà nhờ cả làng kiếm tìm với cam kết “mua đúng giá thị trường” nhưng chẳng tìm được củ sâm Ngọc Linh nào. Chiến lợi phẩm mà anh thu hoạch được trong chuyến đi bận ấy là mấy ký sâm dây mà cách đây không lâu, Chuyên đề ANTG đã từng có bài viết phản ánh về nạn đầu nậu dược liệu sau khi gom sâm tại rừng, xuất ngược sang Trung Quốc quay ly tâm tách lấy chất rồi đẩy xác sâm về lại sinh quán của nó…

Bận ấy, nội dung cuộc chuyện trò với A Lâm, đến bây giờ tôi nhớ rõ mồn một. Tôi nhớ khi được hỏi thăm, A Lâm thật tình từ trước đến giờ chưa từng gặp củ sâm Ngọc Linh nào. “Sâm Ngọc Linh họ rao bán nhiều nhưng người mình quen không tin tưởng. Chỉ thích sâm rừng thôi, giá cao bao nhiêu họ cũng mua. Họ năn nỉ mình quá thì mình đi tìm giúp thôi. Mình nhờ bà con anh em họ hàng đi tìm, rồi đặt người làng đi tìm nhưng chẳng ai kiếm được” – A Lâm, trò chuyện.

Bận ấy, khi được tôi kể cho nghe thông tin rằng ở Ngok Linh (hay Ngọc Linh cũng vậy) sâm Ngọc Linh hiếm chứ ở Sài Gòn nhiều lắm, ai muốn mua bao nhiêu cũng có, A Lâm ôm bụng cười khùng khục. Giọng Kinh lơ lớ, anh chàng người Xê-đăng nhắc lại rằng, vì không tin những người rao bán sâm Ngọc Linh trôi nổi nên người quen ở Pleiku mới nhờ anh đích thân kiếm tìm: “Tìm cầu may thôi. Đây là vùng sâm Ngọc Linh mà tìm không có, thì sao ở phố có được. Củ gì đó, không phải sâm Ngọc Linh đâu” – A Lâm, khẳng định.

Tôi hỏi củ gì đó là củ gì? A Lâm bảo đó là củ gáy hay còn gọi củ ráy. Củ này theo A Lâm có độc tính rất cao. Uống vào gây ngứa, phù mình, nôn ói. A Lâm bảo trong rừng có rất nhiều củ gáy. Muốn bao nhiêu có bấy nhiêu. Củ gáy rất giống sâm Ngọc Linh, giống như hai giọt nước. Thân chia thành từng mắt như đốt trúc. Củ gáy độc nhưng qua “tài nghệ” hô biến của dân buôn, nó sẽ biến thành sâm Ngọc Linh trị giá hàng chục triệu đồng mà ai đó khi sử dụng đều không ngớt lời khen… rất hiệu quả!

A Lâm không biết phương thức xử lý, hô biến thứ củ gáy có độc thành sâm Ngọc Linh như thế nào. Anh chàng này chỉ biết vì củ gáy có độc nên người Xê-đăng chẳng dùng làm thực phẩm, thuốc thang. Vậy nhưng không hiểu sao nhiều người là dân buôn dược liệu sẵn sàng mua cái thứ củ độc này, mua với giá chỉ vài chục ngàn 1kg? Cứ cho là 1 kg củ gáy lúc cao điểm trên dưới 200.000 đồng, sau khi được phù phép mông má thành sâm Ngọc Linh được bán với giá thấp nhất 30 triệu đồng/kg, mới thấy lợi nhuận của việc kinh doanh cái gọi là sâm Ngọc Linh “dỏm” cho thu nhập khủng như thế nào…

Những đứa trẻ người Xơ-đăng nhem nhuốc giữa mênh mông rừng già.

2. Mươi ngày trước thời điểm tôi quyết định đến Kon Tum theo luồng sâm Ngọc Linh, tôi nhận được thông tin từ một bạn đọc rằng chị đang có ý mua 1kg sâm Ngọc Linh với giá 50 triệu đồng từ một người là luật sư, và là trưởng một  đoàn từ thiện rất có tiếng ở TP HCM: “Anh ấy không mua bán sâm Ngọc Linh em ạ. Anh ấy đưa đoàn đến khám bệnh, tặng quà cho bà con nghèo ở vùng sâm Ngọc Linh, nhờ đó có quen biết với những người dân tộc chuyên đi rừng tìm sâm Ngọc Linh. Biết sâm Ngọc Linh là sâm quý, nên anh ấy tình nguyện là cầu nối giữa những người dân tộc ấy với ai cần có sâm Ngọc Linh để chữa bệnh, tẩm bổ  mà thôi. Ai cần thì ới anh ấy, anh ấy sẽ đặt những người dân tộc đi lấy, có anh ấy sẽ nhắn”.

Từ câu chuyện của chị nọ, tôi đã tìm hiểu và ban đầu biết được danh tính vị luật sư là trưởng đoàn từ thiện nọ. Anh ta đúng là có “lấy giùm” thứ được gọi là sâm Ngọc Linh cho nhiều người. Nhưng những thứ củ được gọi là sâm Ngọc Linh ấy có đúng là sâm Ngọc Linh hay không, rồi một số người tung hô trên trang mạng xã hội của đoàn từ thiện do anh ta phụ trách rằng “sâm dùng tốt lắm” liệu có thực sự khách quan hay không, chuyện hậu xét. Tôi chỉ biết rằng khi được chị nọ cho biết có người trong đoàn từ thiện từng nhờ anh kia lấy giùm “sâm Ngọc Linh” tiết lộ có củ sâm quý ấy được tìm thấy từ núi Măng-rơi, tôi thấy ngộ nên tìm đến “hiện trường” tìm hiểu!

Trước khi đến Măng-rơi, tôi alô hỏi A Lâm có biết gì về thông tin trên, A Lâm bảo: “Chuyện lạ không tin được”. Thấy tôi hơi bị “máu”, can không được nên A Lâm bảo khi nào tôi đến Đắk Tô, muốn đến Măng-rơi thì lấy con chiến mã chuyên đi rừng đi núi của A Lâm mà đi. “A Lâm đi xa rồi, không đi với bạn được” – A Lâm, chân tình giải thích!

Không có A Lâm đi cùng, thú thật tôi hơi thất vọng vì trước đó, bên cạnh mục đích tìm hiểu liệu có đúng Măng-rơi có sâm Ngọc Linh hay không, tôi còn có ý muốn được “tận mục sở thị” thứ củ gáy có độc chất được dân kinh doanh ba trợn dùng làm sâm Ngọc Linh dỏm? Không có thổ địa đưa đường và làm bạn đồng hành, đơn thân độc mã vào chốn thâm u, heo hút với nhiều bất trắc hiểm nguy đến từ nhiều mối họa mà dân sơn tràng thường nói “cây đổ, đá đè, hổ vồ, trăn siết, phỉ giết, lũ vây” thì hơi bị oải!

Để có được những sản vật quý này, nhiều đứa trẻ phải bán mạng giữa rừng sâu.

3. Trở lại hành trình chinh phục đèo Măng-rơi. Đèo chỉ dài 10km, nhưng cũng khiến những tay lái lụa… dè chừng. Theo ngôn ngữ của người Xê-Đăng, Măng-rơi hiểu theo tiếng Kinh là đỉnh núi nằm trên khe nước. Cũng có thể hiểu đấy là đỉnh núi có nhiều khe nước. Ai muốn hiểu sao thì hiểu.

Dọc dài đường lên Măng-rơi, tôi nhiều bận dừng xe. Và khi ở lưng chừng đèo, khi ở cột mốc giáp ranh bên Đắk Tô – bên Tu-mơ-rông, tôi quăng xe vào một lùm bụi, từ đó dấn bước, theo bóng dáng những người Xê-đăng tìm sâm Ngọc Linh. Ở đây, từ những cụ già đến đứa trẻ, ai cũng có đôi chân thoăn thoắt không biết mỏi mệt của loài linh dương. Tôi theo họ, với hy vọng tìm được manh mối của những củ sâm Ngọc Linh được gắn với nhiều cái nhất thế giới: Quý nhất thế giới, hiếm nhất thế giới, đắt nhất thế giới…!

Tại Măng-rơi, trong tiếng gió hú đến rợn người và những cơn mưa rừng xối xả…, hỏi thăm nhiều người Xê-đăng, tôi chẳng thu hoạch được thông tin gì về những củ sâm đắt quý nhất thế giới. “Măng-rơi không có sâm Ngọc Linh đâu. Măng-rơi chỉ có sâm dây thôi” – từ người trẻ đến người già, ai cũng có cùng câu trả lời ấy.

– Có người nói tìm thấy sâm Ngọc Linh ở Măng-rơi mà. Ông già biết sâm Ngọc Linh không?

– Sâm quý mà, bán được nhiều tiền lắm, sao không biết được. Nhưng không có đâu. Có là ông già biết rồi…

Đây là nội dung cuộc trò chuyện giữa tôi với già làng A Nhen, 78 tuổi, lúc tôi gặp ông bên cột mốc chỉ dẫn lộ trình dẫn vào Tu-mơ-rông. Sau này, tôi gặp ông Nguyễn Tấn Bảng, Chủ tịch UBND xã Đắk Xú của huyện Ngọc Hồi, người từng có thời gian công tác ở vùng Ngọc Linh, ông Bảng cho biết ông chưa từng nghe nói Măng-rơi có sâm Ngọc Linh. Đó rõ là tin thất thiệt. Ông A Phen, Chủ tịch Hội Người cao tuổi huyện Tu-mơ-rông, cũng có cùng câu trả lời ấy!

Trên đỉnh đèo Măng-rơi, không gặp được sâm Ngọc Linh, bù lại tôi được tận mắt nhìn thấy những củ sâm dây được nhiều đứa trẻ người Xơ-đăng lem luốc bày bán ở lưng chừng đèo. Nhìn bọn trẻ ngồi thu lu trong miếng nylon quấn kín che mưa bày vài củ sâm, đọt măng, những bó rau rừng cùng các loại nấm rừng mà các em phải vất vả lắm, “bán mạng” mới có được chờ kẻ lại người qua mua, thấy mà thương quá đỗi! Không được “cồ” như loại sâm dây của một doanh nghiệp ở Lâm Đồng trồng và xuất bán trong siêu thị với giá gần 2 triệu đồng/kg (sâm tươi, loại 3 năm tuổi cỡ ngón tay cái người lớn – PV), sâm dây bày bán ở đây eo ỏng, gầy guộc nhưng rắn chắc. Gọi là “bán mạng” bởi mùa mưa đi rừng rất nguy hiểm. Nguy cơ bị cây đổ, đá đè, lũ cuốn, rắn cắn… có thể ập đến bất kỳ lúc nào.

Lúc này đây tôi chỉ biết hòa mình với những người Xê-đăng lớn bé, hòa trong nhịp sống giữa rừng già thâm u với họ để lắng nghe nhiều câu chuyện buồn đến nao lòng. Chuyện buồn về những bà mẹ Xê-đăng mắn đẻ với cả chục đứa con, con nhiều nuôi không nổi nên để bọn trẻ mới dăm bảy tuổi đầu phải vào rừng tìm rau củ, sâm, nấm đổi gạo. Chuyện buồn về những cánh rừng ngày trước đầy sâm nhưng nay chẳng còn gì, muốn tìm được sâm người ta phải vào tận rừng sâu, phải đánh đổi tính mạng… nhưng chỉ được dăm bảy củ, cái sự khó khổ thì đâu vẫn hoàn đó!

Trong gió mưa khắc nghiệt, chôn chân với những nhóm trẻ Xê-đăng ở lưng chừng đèo Măng-rơi, xót làm sao khi tôi biết được có những thời điểm, dân buôn chỉ việc đổi trả chai nước mắm chưa được mươi ngàn lấy củ sâm khủng mà khi về đến chốn thị thành ngay lập tức có giá trên tiền triệu!

Mới hơn 2 giờ chiều mà không gian trên đỉnh Măng-rơi đã mù mịt. Mưa tuôn xối xả. Tôi bắt chước những người Xơ-đăng trùm bạt nylon che mưa, ngồi bó gối thu lu bên mớ sản vật đến từ rừng già chờ người mua… Nếu được đưa về thành phố, qua tay dân buôn, những sản vật này sẽ có giá gấp trăm lần giá trị thực tại. Tiếc rằng chẳng có cầu nối nào để giúp cải thiện thu nhập cho người dân nơi đây. Thông tin mà tôi nắm được cho biết sâm quý, nấm quý rồi sẽ được dân buôn thu gom, cung cấp cho các ông trùm để xuất ngược sang Trung Quốc. Trong quy trình đó, các ông trùm càng thêm giàu có. Còn những người Xơ-đăng tôi gặp hôm nay, vì “cuộc chơi”, cuộc sống của họ phụ thuộc vào các đầu nậu, giá bán thảo dược quý phụ thuộc vào các đầu nậu, nên họ chẳng dám tơ tưởng gì… Nên với nhiều người lớn và những đứa trẻ Xê-đăng tôi gặp hôm nay, chỉ no cái bụng thôi đã là mơ ước!

Thương quá, Măng-rơi, ơi!

N.Thành Dũng

Nhà ông Vạn gần sân bay quốc tế Đà Nẵng. Sau khi cho tôi chiêm ngưỡng một củ sâm Ngọc Linh, ông Vạn nhất nhất từ chối chuyện chụp hình với lý do ông không phải dân buôn bán và không thích nổi tiếng? Ông nói dân chơi sâm Ngọc Linh đích thực, đó chỉ đơn giản là cái thú nên chẳng muốn vỗ ngực xưng tên làm gì: “Còn mấy tay tung hô nào là có cả ngàn củ sâm Ngọc Linh này nọ, hay khoe mình trồng sâm vân vân thì… phải xem lại. Bởi mấy tay hay vỗ ngực như vậy thường mờ ám lắm!”.

Cuộc gặp kéo dài chưa đầy 1 giờ đồng hồ nhưng ông Vạn kể đến 4 câu chuyện liên quan đến bi hài kịch của những người là bạn, người thân của ông khi phải trả cả trăm triệu đồng và có khi còn hơn thế nữa để rinh về mấy thứ củ gáy (ráy) có độc bị hô biến thành sâm Ngọc Linh. Rồi ông Vạn khuyên tôi nếu muốn tìm hiểu những chuyện ly kỳ gắn với loại sâm quý thì nên đến “thị trấn Vàng” Khâm Đức.

“Ở Khâm Đức, dân chơi sâm Ngọc Linh nhiều lắm. Họ đa phần là những người buôn bán vàng, hay từng là các chủ bãi vàng nên tiền nhiều lắm, chơi sâm bạo lắm!” – ông Vạn cho biết.

Củ sâm Ngọc Linh của ông Vạn.

1. “Thị trấn Vàng” nằm dưới chân đèo Lò Xo, thuộc địa phận huyện Phước Sơn. Là cung đèo tử thần dẫn vào vùng sâm Ngọc Linh, hướng địa phận Quảng Nam. Theo ông Vạn, tuy chỉ là thị tứ giữa rừng nhưng nhờ vàng nên Khâm Đức “dữ dằn” lắm, lúc hoàng kim cứ như là thành phố với người đông đúc, quán xá tấp nập ngày đêm, dân làm vàng ăn chơi ngút ngàn, có tiền có vàng nên thứ gì cũng thử, món gì cũng chơi, sâm Ngọc Linh cũng không là ngoại lệ.

Gọi là thị trấn Vàng bởi hơn 4 năm trước, khi Công ty Vàng Phước Sơn chưa vỡ nợ, Khâm Đức nói riêng và Phước Sơn nói chung được ví như “vương quốc” của những hầm vàng. Nhiều năm trước, phát hiện dưới những cánh rừng thâm u ở Phước Sơn là những luồng vàng, mạch vàng bất tận, vậy là từ các nơi người ta ùn ùn đổ về lập nhóm, khui bãi săn vàng. Vàng là thứ ma lực nhất thế giới. Vàng đã hút hàng chục ngàn con người rời bỏ mẹ cha, vợ con, rời bỏ chốn thị thành vào chốn rừng thiêng nước độc. Chẳng màng sơn lam chướng khí, chẳng ngại thảm kịch cây đổ, đá đè, sập hầm, sốt rét và cướp giết, người ta – từ người bình thường đến cán bộ công chức, giáo viên… lao vào vàng như thiêu thân. Họ phần lớn mất nhiều hơn được.

Trên chuyến xe đò từ Đà Nẵng đến Khâm Đức, trên hành trình gần 80km đường đèo núi hiểm trở, những lời kể, tâm tình của ông Vạn cứ rót bên tai tôi như ma mị. Sững sờ khi nghe ông Vạn kể về những chầu nhậu thịt rừng với sâm Ngọc Linh của các chủ bưởng mà nói theo ông là rượu tràn lai láng… Hồi đó Phước Sơn vàng nhiều lắm. Ăn theo các luồng đi của vàng, mỗi ngày mỗi chủ bưởng thu hoạch được cả ký vàng và lắm khi hơn. Vàng nhiều quá, để dễ bề vận chuyển và bảo quản, người ta phải đúc vàng thành cục để xếp lớp. Vàng nhiều như thế thì “ăn chơi có sợ gì mưa rơi?”. Nên 1 kg sâm Ngọc Linh dăm bảy chục triệu hay ngoài trăm triệu với các chủ bưởng chỉ là chuyện nhỏ.

2. Gần 5 giờ chiều, trên chuyến xe hướng về Khâm Đức-Phước Sơn, tôi ngồi cạnh những người đặc biệt. Họ nếu không là dân đi làm vàng, từng là chủ bưởng, từng nhậu sâm Ngọc Linh với cá khô bên những hầm vàng sâu hoắm… thì là người rành rẽ những chuyện người ta trồng, mua, bán sâm Ngọc Linh. Anh Kim Tùng, 45 tuổi, nhà ở gần cây xăng Hồ Mùa Thu tại thị trấn Khâm Đức, là người như thế.

Sau khi cho tôi biết chủ cây xăng Hồ Mùa Thu là người rất rành chơi sâm Ngọc Linh và có kinh doanh thứ sâm quý ấy, anh Tùng khuyên nếu không biết gì về sâm Ngọc Linh thì đừng dại mà rớ vào.

“Bắt đầu từ Khâm Đức đổ dài lên đến đèo Lò Xo, chú em hỏi về sâm Ngọc Linh thì hầu như ai cũng biết. Nhiều người có thể kể vanh vách, kể đủ thứ chuyện hầm bà lằng về sâm Ngọc Linh và khoe có biết, có buôn, có bán nhưng kỳ thực họ cũng chẳng qua là dắt cò bắt mối cho các đầu nậu sâm đặng kiếm lời thôi” – anh Tùng nói vậy.

Đặt chân đến thị trấn Khâm Đức, tôi tìm đến cây xăng Hồ Mùa Thu hỏi thăm thì mới biết song song với việc kinh doanh xăng dầu, chủ cây xăng còn kinh doanh đủ thứ sản vật rừng, nào là chuối hột, sâm cau, củ bảy lá một hoa (thất diệp nhất chi hoa), bách bộ… “Họ là dân buôn thì khó mà tiết lộ điều gì chân tình. Muốn biết về sâm Ngọc Linh thì mất công lắm”.

Đường vào “thị trấn vàng” Khâm Đức – Phước Sơn.

Đó là chia sẻ của anh Phước Đồng, 41 tuổi, nhà ở gần khách sạn Bưu Điện huyện Phước Sơn. Anh Đồng cho biết, anh từng là chủ bưởng vàng, từng ăn dầm nằm dề ở chốn rừng thiêng nước độc. Vì mê vàng, vì quanh năm suốt tháng sống ở nơi sơn lam chướng khí và hút thuốc lá vô tội vạ nên anh mắc căn bệnh ung thư phổi: “Nghĩ rằng để khỏe, để có sức chỉ đạo đám đàn em khui hầm, tui từng không tiếc gì chuyện tẩm bổ, sẵn sàng bỏ ra cả trăm triệu đồng mua sâm. Khi ấy tôi cũng như nhiều đại ca, ông trùm bến bãi khác lúc nào cũng thủ trong người củ sâm Ngọc Linh, cựa là cắt bỏ vô miệng ngậm. Vậy mà đâu có thoát được ung thư? Sau này gặp các cao thủ chơi sâm lâu năm mới biết hóa ra lâu nay mình dùng mấy thứ củ gáy được tụi nó mông má! Không chừng mình bị ung thư phổi cũng vì thứ sâm dỏm đó?”.

Nghe tôi nói có nhu cầu mua sâm Ngọc Linh về cho cụ thân sinh tẩm bổ, Tùng lắc đầu bảo anh đã gặp quá nhiều cái cảnh những người con hiếu thảo từ TP HCM, Hà Nội, Hải Phòng… lặn lội vào vùng sâm Ngọc Linh tìm mua sâm Ngọc Linh cho cha mẹ tẩm bổ: “Hí ha hí hửng mang về mấy củ sâm mà mình phải trả năm bảy triệu đồng để có được, nhiều người đâu biết mình muốn báo hiếu, nhưng kỳ thực lại… hại mẹ cha! Gặp quân tương đối tử tế thì nó bán cho thứ củ gáy đã qua xử lý độc. Có không ít trường hợp nó bán thẳng luôn thứ còn tươi nguyên, báo hại mấy đứa con về lăng xăng cắt cho mẹ cha ngậm, ai dè cụ vừa đưa vào miệng đã phồng rộp”.

3. Cũng nhờ anh Đồng kết nối, tại Khâm Đức, tôi có dịp gặp bà Hải Đường, một người được cho là rành rẽ sâm Ngọc Linh vì đã từng mua hàng chục ký sâm quý để sử dụng và làm “công tác ngoại giao”. Theo bỏ nhỏ của Tùng, nếu có ý mua sâm Ngọc Linh, muốn mua an toàn thì nên “qua cửa cô Đường”? Tùng: “Vợ chồng cô Đường là dân làm ăn lớn, chuyên về sâm Ngọc Linh nên hàng chắc ăn nhất. Còn lại thì dễ dính bẫy  lắm…”.

Ở Khâm Đức, vợ chồng bà Hải Đường rất nổi tiếng, từng là đối tác lớn với Công ty Vàng Phước Sơn thuộc Tập đoàn Bsera Canada. Chồng bà Đường là ông Đỗ Ngọc Thắng, nguyên Chủ tịch UBND thị trấn Khâm Đức. Có câu chuyện thế này: Cuối tháng 12/2013, với tư cách công dân, bà Đường cùng chồng (trước đó ông Thắng đã gửi đơn đến các cơ quan chức năng huyện Phước Sơn xin thôi chức Chủ tịch thị trấn để không ảnh hưởng đến uy tín của chính quyền địa phương) cùng nhiều người dân, doanh nghiệp đến đòi nợ Công ty Vàng Phước Sơn, số tiền hơn 20 tỉ đồng.

Khi biết được ý định của người viết bài này, bà Đường xác nhận thông tin mình từng mua hàng chục ký sâm Ngọc Linh, có ký đến cả trăm triệu đồng là chuyện có thật: “Hồi đó làm ăn lớn, mình mua làm quà tặng cũng có, người ta nhờ mua để dùng cũng có. Nhưng sâm Ngọc Linh không phải hễ muốn mua là có ngay. Phải chờ phải đợi”.

Tôi ngỏ ý mua một ít sâm Ngọc Linh chính hiệu, bà Đường từ chối ngay lập tức với lý do mình không phải dân buôn bán thứ sâm ấy: “Chị chỉ mua dùng và làm quà tặng thôi. Nhưng chuyện ấy khép lại rồi kể từ khi Công ty Vàng Phước Sơn vỡ nợ. Nếu em muốn mua sâm thì đừng mua qua bất kỳ ai hết, hãy tìm đúng những người thực sự trồng sâm trên đỉnh Ngọc Linh mới an toàn. Còn lại dẫu là ai đó bán buôn thì đừng bao giờ tin. Sâm Ngọc Linh giá trị quá lớn nên người ta không ngại bất kỳ thủ thuật nào đâu…”.

Tôi hỏi bà Đường rằng có thông tin cho rằng xã Phước Mỹ (cũng thuộc địa phận huyện Phước Sơn) có những nhóm người Giẻ Triêng chuyên luồn rừng tìm sâm Ngọc Linh bán cho những ai có nhu cầu sâm rừng chính hiệu, và dân ở vùng đấy ai cũng rành rẽ sâm Ngọc Linh, bà Đường bảo không rõ chuyện ấy: “Em muốn rõ rành nên gặp người địa phương xem sao. Chứ chị ngày trước phải vào tận Ngọc Linh, không mua ở nơi nào khác”.

Đèo Lò Xo – nơi dẫn vào vùng sâm Ngọc Linh.

4. Xã Phước Mỹ cách thị trấn Khâm Đức gần 10km. Xã nằm dưới chân đèo Lò Xo (cũng hướng địa phận Quảng Nam). Nơi này được một số người ở Kon Tum và Quảng Nam mà sau này tôi biết là dân kinh doanh sâm Ngọc Linh, khoe rằng có nhiều người Giẻ Triêng chuyên đi săn loại sâm quý nhất thế giới. Và những toán sơn tràng chuyên săn sâm quý ấy là người được họ đầu tư nên khi kiếm được sâm thì bán lại cho họ, nên họ luôn sẵn nguồn hàng thật? Nhưng khi tôi trò chuyện với anh Hồ Văn Thịnh, Trưởng công an xã Phước Mỹ, về điều này, thì sự thật không phải như vậy!

Tại trụ sở UBND xã Phước Mỹ, Trưởng công an xã Hồ Văn Thịnh cho biết, người Giẻ Triêng ở địa phương không có ai chuyên “nghề” luồn rừng tìm sâm Ngọc Linh cả. Ngay cả những người già ở các làng cũng chưa ai từng thấy sâm Ngọc Linh, thì làm gì có chuyện người Giẻ “ăn lương” của người này người kia để vào rừng sâu tìm sâm quý? “Ở đây có một số loại được gọi là sâm như bách bộ, sâm môn. Còn sâm Ngọc Linh làm gì có”.

Chỉ cách nhau một con đèo nhưng theo anh Hồ Văn Thịnh, thế giới buôn làng người Giẻ Triêng ở Phước Mỹ và thế giới của người Giẻ, người Xơ-đăng trong phạm vi Khu bảo tồn Ngọc Linh là một thế giới khác: “Ở đây khí hậu còn nóng bức chứ trên Ngọc Linh mây mù sương phủ quanh năm. Sâm Ngọc Linh chỉ ở nơi hoang vu lạnh giá như vậy, nên Phước Mỹ làm gì có” – anh Thịnh, trò chuyện! Tôi hỏi anh Thịnh đã từng thấy hay dùng thử sâm Ngọc Linh chưa? Anh bảo mới chỉ một lần trong đời. Lần đó là uống rượu ngâm sâm Ngọc Linh. Thấy cũng bình thường thôi. Không có chuyện uống vào là khỏe mạnh, dẻo dai ngay lập tức như người ta nói.

Về chuyện tăng lực này nọ của sâm Ngọc Linh, sự thể đúng như tâm tình của Trưởng công an xã Hồ Văn Thịnh rằng “không có chuyện uống vào là khỏe mạnh”. Điều này được y văn nói rõ hẳn hoi. Và đây là cách để những ai quan tâm đến sâm Ngọc Linh thay đổi cách nhìn về loại sâm quý này. Bởi nếu cứ đinh ninh cách hiểu theo kiểu loan truyền của dân buôn rằng “ngậm vô là yếu cỡ nào cũng khỏe ngay lập tức” thì họ… lầm to!

“Khi nếm vị nhân sâm Triều Tiên, nhất là khi nếm củ sâm trước hết phải thấy vị ngọt, sau thấy đắng, rồi lại ngọt và ngọt (tiền cam, hậu khổ, hậu cam cam). Khi đang mệt ngậm một miếng sâm trong miệng một lúc, thấy hết mệt liền, trong người thấy khoan khoái. Còn nhân sâm Việt Nam ta (sâm Ngọc Linh-PV), khi nếm thì đầu tiên thấy đắng, sau vẫn thấy đắng, đắng (tiền khổ, hậu khổ, hậu khổ khổ). Hãm hay sắc củ nhân sâm Việt Nam rồi ta ngậm hay uống hầu như không thấy cảm giác khoan khoái” – trích Sâm Việt Nam (Đỗ Tất Lợi).

Quả là không thiếu chuyện oái ăm liên quan đến thứ sâm quý này. Chợt thấy nực cười khi nhiều người dùng sâm Ngọc Linh dỏm được mông má từ củ gáy, thấy dùng vào “sung ngay” cứ nghĩ sâm rừng chính hiệu. Nếu họ biết được sâm Ngọc Linh không có cái vụ tăng lực ngay lập tức như y thư đã đề cập rõ ràng vậy, chắc là…

N.Thành Dũng